Do uzgodnień międzyresortowych zostały skierowane trzy projekty rozporządzeń Ministra Sprawiedliwości:
– Projekt rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie określenia stawek wynagrodzenia biegłych, taryf zryczałtowanych oraz sposobu dokumentowania wydatków niezbędnych dla wydania opinii w postępowaniu cywilnym.- Projekt rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie określenia stawek wynagrodzenia biegłych, taryf zryczałtowanych oraz sposobu dokumentowania wydatków niezbędnych dla wydania opinii w postępowaniu karnym.
– Projekt rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości zmieniającego rozporządzenie w sprawie biegłych sądowych.
W dwóch pierwszych z wymienionych powyżej projektów rozporządzeń dotyczących określania stawek biegłych odnoszących się zarówno do postępowań cywilnych, jak i karnych zaproponowano, że stawka wynagrodzenia biegłych powołanych przez sąd za każdą rozpoczętą godzinę pracy, zwana dalej „stawką”, wynosi – w zależności od stopnia złożoności problemu będącego przedmiotem opinii, nakładu pracy oraz warunków, w jakich opracowano opinię – od 1,67% do 2,36% kwoty bazowej dla osób zajmujących kierownicze stanowiska państwowe, której wysokość określa ustawa budżetowa, zwanej dalej „kwotą bazową”.

    W dotychczas obowiązujących rozporządzeniach Ministra Sprawiedliwości regulujących te kwestie stawki te kształtowały się w zakresie od 1,28% do 1,81% kwoty bazowej dla osób zajmujących kierownicze stanowiska państwowe. Tym samym, jeżeli projektowane zmiany weszłyby w życie, stawki te wzrosłyby o ok. 30%.
Należy przy tym nadmienić, że zgodnie z art. 28 skierowanego przez Prezesa Rady Ministrów do Marszałek Sejmu RP projektu ustawy o szczególnych rozwiązaniach służących realizacji ustawy budżetowej na rok 2024 wynika, że w ustawie z dnia 23 grudnia 1999 r. o kształtowaniu wynagrodzeń w państwowej sferze budżetowej oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. z 2022 r. poz. 1533 i 2666) po art. 29p dodaje się art. 29q w brzmieniu: „Art. 29q. W 2024 r. kwota bazowa dla osób zajmujących kierownicze stanowiska państwowe nie jest waloryzowana.”, a tym samym w roku 2024, po raz kolejny nie przewidziano waloryzacji kwoty bazowej.

    W uzasadnieniach do tych projektów stwierdzono m.in. „Podstawowe stawki godzinowe dla biegłego sądowego w 2023 r. (od 1,28% do 1,81% kwoty bazowej) zawierają się w przedziale od 22,90 zł do 32,39 zł. Zatem stawki te oscylują w okolicach prawem dopuszczalnych stawek minimalnych, a od lipca 2023 r. najniższy wymiar godzinowej stawki biegłego (22,90 zł) jest niższy od stawki minimalnej wynikającej z rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 13 września 2022 r. w sprawie wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę oraz wysokości minimalnej stawki godzinowej w 2023 r., gdzie w § 4 określono, że od dnia 1 lipca 2023 r. minimalna stawka godzinowa wynosi 23,50 zł. Należy zauważyć, że biegli sądowi pełnią istotną rolę w postępowaniach, w których wymagane jest posiadanie wiadomości specjalnych. Zadaniem biegłych jest dzielenie się swoją wiedzą specjalistyczną i ułatwienie w ten sposób sądowi lub innemu organowi postępowania dokonania oceny dowodów i poczynienia ustaleń faktycznych. Jednym z zasadniczych uprawnień biegłego – obok uczestnictwa w postępowaniu przed organem prowadzącym postępowanie – jest szeroko rozumiane prawo do wynagrodzenia z tytułu sporządzenia opinii. Problem zbyt niskich wynagrodzeń biegłych został dawno zdiagnozowany w praktyce polskiego wymiaru sprawiedliwości, przyczyniając się do znacznego deficytu biegłych, zwłaszcza z obszaru medycyny. Projektowane rozporządzenie ma na celu zapewnienie lepszych warunków wynagradzania biegłych co może spowodować zwiększenie ich dostępności, przyspieszenie opiniowania oraz zainteresowanie najlepszych specjalistów.

    Podkreślania wymaga fakt, że PFSRM w ostatnich latach występowała kilkukrotnie do Ministra Sprawiedliwości przywołując m.in. argumenty, które dzisiaj znalazły się w uzasadnieniu do przywołanych powyżej projektów. Za przykład mogą posłużyć fragmenty pisma skierowanego do Ministra Sprawiedliwości w dniu 10.11.2022 roku: „Należy przy tym zauważyć, że w ustawie budżetowej na rok 2008, a więc sprzed 15 lat, kwota bazowa wyniosła 1766,46 zł. Tym samym można jednoznacznie wykazać, że kwota bazowa na której opiera się wynagrodzenie biegłych sądowych w ostatnich 15 latach wzrosła jedynie o ok. 1,2%. Jednocześnie z ogólnie dostępnych informacji wynika, że w analogicznym okresie nastąpił zdecydowany wzrost wynagrodzeń w Polsce. Z Komunikatu Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego z dnia 20 października 2022 r. wynika, że przeciętne wynagrodzenie w trzecim kwartale 2022 r. wyniosło 6.739,42 zł. Z kolei przeciętne wynagrodzenie w gospodarce narodowej w roku 2008 wynosiło 2943,88 zł. (za: https://www.zus.pl). Czyli w tym samym okresie tj. w ostatnich 15 latach przeciętne wynagrodzenie w Polsce wzrosło o ok. 130%. Uwzględniając stawki procentowe przywołane powyżej (od 1,28% do 1,81% kwoty bazowej) podstawowe stawki godzinowe dla biegłego sądowego w 2023 roku będą zawierać się w przedziale od 22,90 zł do 32,39 zł. Jeżeli dodatkowo uwzględnimy fakt, że zgodnie z rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 13 września 2022 r. w sprawie wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę oraz wysokości minimalnej stawki godzinowej w 2023 r. (Dz.U. z 15 września 2022 r, poz. 1952) minimalna stawka godzinowa od 1 stycznia 2023 roku będzie wynosiła 22,80 zł, a od 1 lipca 2023 roku 23,50 zł, tym bardziej daje się zauważyć, że stawki godzinowe biegłych sądowych zbliżą się do dopuszczalnych prawem stawek minimalnych (!!!), a od lipca 2023 roku najniższy wymiar godzinowej stawki biegłego (22,90 zł) będzie niższy od stawki minimalnej wynikającej  z rozporządzenia Rady Ministrów tj. 23,50zł. (!!!). W rozporządzeniu tym wskazano również minimalne wynagrodzenie za pracę, które od stycznia 2023 roku będzie wynosić 3.490 zł., a od lipca 2023 roku 3.600 zł, a tym samym przekroczy dwukrotność kwoty bazowej dla osób zajmujących kierownicze stanowiska państwowe, stanowiącej bazę obliczania wynagrodzenia biegłego. Powyższe dane wskazują na rażące dysproporcje przeciętnego poziomu wynagrodzeń w Polsce w porównaniu z poziomem wynagrodzeń biegłych sądowych, które to dysproporcje pogłębiają się sukcesywnie z każdym kolejnym rokiem, czego skutkiem jest określanie stawek biegłych sądowych w wielkościach zbliżonych do prawnie dopuszczalnego minimum wynagrodzeń za pracę, a przecież mówimy o wynagrodzeniu wysokiej klasy specjalistów wykonujących czynności na rzecz wymiaru sprawiedliwości. Zwracamy się do Pana Ministra z prośbą o ponowną analizę tej sytuacji oraz podjęcie stosownych działań mających zmienić taki stan rzeczy. Rozumiemy, że brak waloryzacji kwoty bazowej dla osób zajmujących kierownicze stanowiska państwowe określonych w ustawach budżetowych może wynikać z określonych, uzasadnionych przesłanek. Jednak trudno pogodzić się z faktem, że taka sytuacja wpływa bezpośrednio na pauperyzację sytuacji materialnej osób podejmujących się pełnienia funkcji biegłych sądowych. Sytuacja taka wpływa również na ograniczone zainteresowanie osób mających doświadczenie zawodowe oraz ugruntowany dorobek wnioskowaniem o wpis na listę biegłych sądowych. Jednocześnie wyrażamy zrozumienie, że Pan Minister i kierowany przez Pana resort nie jest samodzielnym decydentem w zakresie zapisów ustawy budżetowej, tym niemniej narzędziem do urealnienia wynagrodzeń biegłych sądowych może być np. podwyższenie przez Pana Ministra procentowych „przeliczników” stawek bazowych zawartych odpowiednio w rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości z dnia 24 kwietnia 2013 r. w sprawie określenia stawek wynagrodzenia biegłych, taryf zryczałtowanych oraz sposobu dokumentowania wydatków niezbędnych dla wydania opinii w postępowaniu cywilnym oraz w rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości z dnia 24 kwietnia 2013 r. w sprawie określenia stawek wynagrodzenia biegłych, taryf zryczałtowanych oraz sposobu dokumentowania wydatków niezbędnych dla wydania opinii w postępowaniu karnym. Przykładem zastosowania takiego rozwiązania (podwyższenie procentowych „przeliczników” stawek bazowych) jest wprowadzona ustawą z dnia 17 września 2021 r. o zmianie ustawy o wynagrodzeniu osób zajmujących kierownicze stanowiska państwowe oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2021 r. poz. 1834) zmiana w art. 25 ust. 6 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz. U. z 2021 r. poz. 1372), zgodnie z którym wysokość diet przysługujących radnemu nie może przekroczyć w ciągu miesiąca łącznie 2,4-krotności kwoty bazowej określonej w ustawie budżetowej dla osób zajmujących kierownicze stanowiska państwowe. Zastępując tym samym poprzednie rozwiązanie, w którym wysokość diet nie mogła przekroczyć 1,5 – krotności kwoty bazowej. Analogiczne rozwiązania przyjęto również względem radnych powiatu (zmiana ustawy z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym) i radnych sejmiku województwa (zmiana ustawy z dnia 5 czerwca 1998r. o samorządzie województwa). Przyjmując takie regulacje, co należy podkreślić bez zmiany kwoty bazowej zawartej w ustawie budżetowej, nastąpiło urealnienie maksymalnych diet radnych z kwoty 2 684,13 zł do kwoty 4 294,60 zł (wzrost o ok. 60%).  Kolejnym przykładem zastosowania takiego rozwiązania (podwyższenie procentowych „przeliczników” stawek bazowych) wprowadzonym przywołaną powyżej ustawą jest zmiana zapisów art. 37 ust. 3 ustawy z dnia 21 listopada 2008 r. o pracownikach samorządowych, w którym maksymalne wynagrodzenie pracowników samorządowych pochodzących z wyboru nie może przekroczyć w okresie miesiąca 11,2-krotności kwoty bazowej określonej w ustawie budżetowej dla osób zajmujących kierownicze stanowiska państwowe. W poprzednio obowiązującym stanie prawnym była to 7-krotność. Tym samym umożliwiono wzrost wynagrodzeń pracowników samorządowych pochodzących z wyboru o 60%. Ponadto, ustawą z dnia 17 września 2021 r. o zmianie ustawy o wynagrodzeniu osób zajmujących kierownicze stanowiska państwowe oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2021 r. poz. 1834) podwyższono również mnożniki przeliczeniowe wynagrodzeń uzależnionych, podobnie jak ma to miejsce w przypadku biegłych sądowych, od kwoty bazowej przyjmowanej do ustalenia wynagrodzenia osób zajmujących kierownicze stanowiska państwowe, w przypadku członków Państwowej Komisji Wyborczej (zmieniając zapisy art. 159 ust. 2 ustawy z dnia 5 stycznia 2011 roku Kodeks wyborczy: w przypadku przewodniczącego  z  3,5 na 4,9; zastępcy przewodniczącego z 3,2 na 4,48; członka Komisji z 3,0 na 4,2, zapewniając tym samym wzrost wynagrodzeń członków Państwowej Komisji Wyborczej od 1 sierpnia 2021 roku o 40%. Naszym zdaniem podobne rozwiązanie możliwe byłoby do zastosowania w przywoływanych powyżej rozporządzeniach, których Pan Minister jest samodzielnym decydentem”.

Z jednej strony za pozytyw można przyjąć sam fakt, że w uzasadnieniu do projektów znalazła się trafna diagnoza i ocena zaistniałej sytuacji, ale z drugiej porażającym jest również ten sam fakt, ponieważ decydenci doprowadzili do sytuacji (co również znalazło się w uzasadnieniu), że „najniższy wymiar godzinowej stawki biegłego (22,90 zł) jest niższy od stawki minimalnej wynikającej z rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 13 września 2022 r. w sprawie wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę oraz wysokości minimalnej stawki godzinowej w 2023r”.

Projekty dostępne są na stronach internetowych RCL:
Projekt rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie określenia stawek wynagrodzenia biegłych, taryf zryczałtowanych oraz sposobu dokumentowania wydatków niezbędnych dla wydania opinii w postępowaniu cywilnym.

https://legislacja.gov.pl/projekt/12379200

Projekt rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie określenia stawek wynagrodzenia biegłych, taryf zryczałtowanych oraz sposobu dokumentowania wydatków niezbędnych dla wydania opinii w postępowaniu karnym.
https://legislacja.gov.pl/projekt/12379201

Projekt rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości zmieniającego rozporządzenie w sprawie biegłych sądowych.
https://legislacja.gov.pl/projekt/12379202

Opracował:
Krzysztof Gabrel